ചുവന്ന ഗ്രഹത്തിലും ഇടിമിന്നലിന്റെ സാധ്യത കണ്ടെത്തി നാസ. നാസ പേടകം കണ്ടെത്തിയ ആ ഇടിമിന്നലിന് പക്ഷേ ഭൂമിയിലുള്ളതിനു സമാനമായ സ്വഭാവമല്ല ഉള്ളത്, വളരെ നേർത്തതാണ്.
 |
| ചൊവ്വായിലെ പൊടി ചുഴലി |
ഭൂമിയിൽ മാത്രമല്ല, സൗരയൂഥത്തിലെ മറ്റു ചില ഗ്രഹങ്ങളിലും മിന്നൽ എന്ന പ്രതിഭാസം നിലനിൽക്കുന്നുണ്ട്. വ്യാഴം, ശനി എന്നീ വാതക ഭീമൻമാർക്ക് പുറമെ, ചൊവ്വയുടെ അന്തരീക്ഷത്തിലും (Martian Atmosphere) ഇടിമിന്നലിന് സമാനമായ വൈദ്യുത തീപ്പൊരികൾ (Electric Sparks) രൂപപ്പെടുന്നുണ്ടെന്ന സുപ്രധാന കണ്ടെത്തലുമായി നാസയുടെ പെർസെവറൻസ് റോവർ.
ചൊവ്വയുടെ അന്തരീക്ഷത്തിൽ ഉണ്ടാകുന്ന വൈദ്യുത ഡിസ്ചാർജുകളുടെ (Electrical Discharges) വ്യക്തമായ ശബ്ദ സാമ്പിളുകളാണ് പെർസെവറൻസ് റോവർ പകർത്തി ഭൂമിയിലേക്ക് അയച്ചത് (Perseverance Mars Lightning). ചുവന്ന ഗ്രഹത്തിൽ മിന്നലിനോട് സാദൃശ്യമുള്ള പ്രവർത്തനം ഉണ്ടെന്നതിന് ഇതുവരെ ലഭിച്ച ഏറ്റവും ശക്തമായ തെളിവാണിത്.
ഫ്രാൻസിലെ ടുളൂസിലുള്ള ദി റിസർച്ച് ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഇൻ ആസ്ട്രോഫിസിക്സ് ആൻഡ് പ്ലാനിറ്ററി സയൻസിലെ ഗവേഷകർ നടത്തിയ പഠനം, 2025 നവംബർ 26-ന് പ്രമുഖ ശാസ്ത്ര ജേണലായ നേച്ചറിൽ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു.(Nature journal Mars lightning discovery 2025)
ചൊവ്വയിലെ ഈ മിന്നലുകൾ (Martian lightning) ഭൂമിയിലെപ്പോലെ നാശങ്ങൾ വരുത്തുന്ന അതിശക്തമായ ഉയർന്ന വോൾട്ടേജ് ഉള്ളവയല്ല. മറിച്ച് ഒരു തണുത്ത ദിവസത്തിൽ കാർപ്പറ്റിൽ നടക്കുമ്പോൾ അല്ലെങ്കിൽ ഒരു ലോഹ ഹാൻഡിലിൽ സ്പർശിക്കുമ്പോൾ ഉണ്ടാകുന്ന സ്റ്റാറ്റിക് ഷോക്കിന് സമാനമായ ചെറിയ സ്പാർക്കുകളാണ് (ചെറു മിന്നലുകൾ) ഇവ. എങ്കിലും, ഗവേഷകർ ഇതിനെ ചൊവ്വയിലെ ചെറു മിന്നലുകളായി കണക്കാക്കുന്നു.
2023-ൽ ഒരു ചെറിയ പൊടി ചുഴലി (Dust Devil) റോവറിന് മുകളിലൂടെ കടന്നുപോയപ്പോൾ റെക്കോർഡ് ചെയ്യപ്പെട്ട ശബ്ദത്തിലാണ് ഈ സിഗ്നൽ കണ്ടെത്തിയത്. കാറ്റിന്റെയും പൊടിപടലങ്ങളുടെയും ശബ്ദങ്ങൾക്കൊപ്പം ഒരു വ്യക്തമായ "പൊട്ടൽ ശബ്ദവും" രേഖപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. ഈ ശബ്ദത്തിന്റെ തരംഗരൂപ പരിശോധന (Waveform Analysis) നടത്തിയപ്പോഴാണ് ഇതൊരു വൈദ്യുത ഡിസ്ചാർജിന്റെ സവിശേഷതയാണെന്ന് സ്ഥിരീകരിച്ചത്.
പെർസെവറൻസ് റോവർ ആകെ 55 വ്യത്യസ്ത വൈദ്യുത സംഭവങ്ങളാണ് കണ്ടെത്തിയത്. ഇതിൽ തന്നെ 16 എണ്ണം പൊടിപടലങ്ങൾ റോവറിന് മുകളിലൂടെ നേരിട്ട് കടന്നുപോയ സന്ദർഭങ്ങളിലായിരുന്നു.(Perseverance detection of electrical activity on Mars)
ചൊവ്വാഗ്രഹത്തിലെ ഈ വൈദ്യുത ഡിസ്ചാർജുകൾ ഉണ്ടാകുന്നതിന് കാരണം ട്രൈബോഇലക്ട്രിക് പ്രഭാവം (Triboelectric Effect) ആണ്.
> ഒന്നിലധികം പൊടിപടലങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള ഘർഷണം (Friction) മൂലം വൈദ്യുത ചാർജുകൾ സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്ന പ്രതിഭാസമാണ് ട്രൈബോഇലക്ട്രിക് പ്രഭാവം.
ഭൂമിയിൽ, മരുഭൂമിയിലും മഞ്ഞിലും ഈ പ്രഭാവം സ്റ്റാറ്റിക് വൈദ്യുതി വർദ്ധിപ്പിക്കുമെങ്കിലും യഥാർത്ഥ മിന്നലുകൾ സൃഷ്ടിക്കാറില്ല.
ചൊവ്വയുടെ നേർത്ത അന്തരീക്ഷം ഈ പ്രതിഭാസത്തിന് അനുകൂലമായ സാഹചര്യം ഒരുക്കുന്നു. കാരണം, തീപ്പൊരികൾ ഉണ്ടാക്കാൻ ആവശ്യമായ ചാർജിന്റെ അളവ് ഭൂമിയുടെ ഉപരിതലത്തിനടുത്തുള്ള അന്തരീക്ഷത്തിൽ ആവശ്യമുള്ളതിനേക്കാൾ വളരെ കുറവാണ്.
ചൊവ്വയിൽ രേഖപ്പെടുത്തിയ ഏറ്റവും ശക്തമായ വൈദ്യുതി ഡിസ്ചാർജ് റോവറിൽ നിന്ന് ഏകദേശം ആറടി (ഏകദേശം 1.8 മീറ്റർ) മാത്രം അകലെയായിരുന്നു. റോവറിലെ മൈക്രോഫോണിന് ഏതാനും ഇഞ്ചുകൾ മാത്രം അടുത്തായും ഡിസ്ചാർജുകൾ രൂപപ്പെട്ടു.
ചൊവ്വയിലെ ഈ ചെറിയ സ്പാർക്കുകൾക്ക് പൊടിക്കാറ്റുകളിലും അന്തരീക്ഷത്തിലെ രാസപ്രവർത്തനങ്ങളിലും നിർണായക സ്വാധീനം ചെലുത്താൻ കഴിയുമെന്നാണ് ഗവേഷകരുടെ അനുമാനം.
ചൊവ്വയിലേക്കുള്ള ഭാവി മനുഷ്യ ദൗത്യങ്ങൾക്ക് ഈ ചെറു മിന്നലുകൾ തൽക്ഷണം അപകടകരമല്ലെങ്കിലും, ഇത് സ്പേസ് സ്യൂട്ടുകൾ (ബഹിരാകാശ വസ്ത്രങ്ങൾ), ഉപകരണങ്ങൾ, ശാസ്ത്രീയ ഘടകങ്ങൾ എന്നിവയുടെ ദീർഘകാല പ്രവർത്തനത്തെ ബാധിച്ചേക്കാം.
ഈ കണ്ടെത്തൽ ചൊവ്വയിലേക്കുള്ള മനുഷ്യദൗത്യങ്ങൾക്കായി രൂപകൽപന ചെയ്യുന്ന ഉപകരണങ്ങളുടെ ഡിസൈനിൽ ഉൾപ്പെടുത്തേണ്ട സുരക്ഷാ മുൻകരുതലുകൾക്ക് ഉപകാരപ്രദമാകും. ഉദാഹരണത്തിന്, ഇലക്ട്രോണിക്സ് കവചം (Shielding) നൽകുന്നത് ഇതിന്റെ ഒരു ഭാഗമാണ്.
മുൻ പഠനങ്ങളുടെ സാധൂകരണം
ഈ കണ്ടെത്തൽ ഒന്നര പതിറ്റാണ്ട് മുൻപ്, 2009-ൽ മിഷിഗൺ സർവ്വകലാശാലയിലെ ഗവേഷകർ നടത്തിയ ഒരു പഠനത്തെ സാധൂകരിക്കുന്നതാണ്. അന്ന്, ചൊവ്വയിൽ അസാധാരണമായ മൈക്രോവേവ് തരംഗങ്ങൾ (Microwave Emissions) ഉണ്ടാകുന്നതിനെക്കുറിച്ച് അവർ റിപ്പോർട്ട് ചെയ്തിരുന്നു. ഈ സിഗ്നലുകൾക്ക് പിന്നിൽ മിന്നലോ അതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട അന്തരീക്ഷ വൈദ്യുത പ്രവാഹങ്ങളോ ഉണ്ടാകാം എന്ന് അന്ന് സംശയിച്ചിരുന്നുവെങ്കിലും അവിടെനിന്നുള്ള ശക്തമായ തെളിവുകൾ ഇല്ലാത്തതിനാൽ ഇത് വലിയ വിവാദമായിരുന്നു.
പെർസെവറൻസ് റോവർ നൽകിയ ശബ്ദപരവും വൈദ്യുതകാന്തികവുമായ (Electromagnetic) റെക്കോർഡിംഗുകൾ, ചൊവ്വയെക്കുറിച്ചുള്ള ഭാവി പഠനങ്ങൾക്ക് സഹായകമാകുന്ന ഒരു നിർണ്ണായക നാഴികക്കല്ലാണ്.
ഈ സുപ്രധാന കണ്ടെത്തലിന് പെർസെവറൻസ് റോവറിലെ രണ്ട് പ്രധാന ഉപകരണങ്ങളാണ് സഹായിച്ചത്:
1. സൂപ്പർകാം (SuperCam) മൈക്രോഫോൺ:
* റോവറിന്റെ "തലയിൽ" സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ ഉപകരണം ലേസർ ഇൻഡ്യൂസ്ഡ് ബ്രേക്ക്ഡൗൺ സ്പെക്ട്രോസ്കോപ്പി (LIBS) നടത്താൻ സഹായിക്കുന്നതിനോടൊപ്പം അന്തരീക്ഷ ശബ്ദങ്ങളും രേഖപ്പെടുത്തുന്നു.
* ശബ്ദത്തെ തരംഗരൂപമായി (Waveform) വിശകലനം ചെയ്തപ്പോൾ, ഈ 'പൊട്ടൽ ശബ്ദം' കാറ്റോ പൊടിപടലങ്ങളോ ഉണ്ടാക്കുന്നതിൽ നിന്ന് തികച്ചും വ്യത്യസ്തമാണെന്ന് കണ്ടെത്തി. ഒരു വൈദ്യുത സ്പാർക്കിന്റെ ബ്രോഡ്ബാൻഡ് ശബ്ദ സിഗ്നേച്ചറിന് സമാനമായിരുന്നു ഈ ശബ്ദം.
2. മസ്കാം-ഇസഡ് (Mastcam-Z) ഇമേജർ:
* ഇരട്ട ക്യാമറ സംവിധാനമാണിത്. ഈ ഉപകരണങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് പൊടി ചുഴലികളുടെ ചലനങ്ങളും വലുപ്പവും (Dust Devil Dynamics) നിരീക്ഷിച്ചു. വൈദ്യുതി ഡിസ്ചാർജ് രേഖപ്പെടുത്തിയ സമയത്ത് റോവറിന് സമീപം നടന്ന പൊടിപടലങ്ങളുടെ ചലനങ്ങൾ ഇവ ഉപയോഗിച്ച് സ്ഥിരീകരിച്ചു.
അതേസമയം പെർസെവറൻസ് റോവർ രേഖപ്പെടുത്തിയ വൈദ്യുത ഡിസ്ചാർജുകൾക്ക് ഭൂമിയിലെ മിന്നലുമായി താരതമ്യം ചെയ്യുമ്പോൾ ചില സവിശേഷതകളുണ്ട്
റെക്കോർഡ് ചെയ്ത ഏറ്റവും ശക്തമായ ഡിസ്ചാർജ് റോവറിൽ നിന്ന് ഏകദേശം 1.8 മീറ്റർ അകലെയായിരുന്നു. എന്നാൽ, ഏറ്റവും കുറഞ്ഞ അകലത്തിൽ ഏതാനും ഇഞ്ചുകൾ മാത്രം അടുത്തും സ്പാർക്കുകൾ രൂപപ്പെട്ടു.
ഭൂമിയിലെ മിന്നൽ ലക്ഷക്കണക്കിന് വോൾട്ടുകൾ (Megavolts) ഉത്പാദിപ്പിക്കുമ്പോൾ, ചൊവ്വയിലെ ഈ സ്പാർക്കുകൾക്ക് ചെറിയ വോൾട്ടേജ് മാത്രമേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ. ഇത് ഒരു 'സ്റ്റാറ്റിക് ഷോക്കിന്' സമാനമാണ്.
വലിയ പൊടിക്കാറ്റുകളിലെ (Dust Storms) പൊടിപടലങ്ങൾ അന്തരീക്ഷത്തിൽ ഉയരുമ്പോൾ, ഈ കണികകൾ തമ്മിലുള്ള ഘർഷണം കാരണം ചാർജ് വേർതിരിയുന്നു. ഈ ചാർജ് ആവശ്യമായ അളവിൽ ഉയർന്നാൽ, സമീപത്തുള്ള മറ്റ് കണികകളിലേക്കോ റോവറിന്റെ ഉപരിതലത്തിലേക്കോ ഒരു 'ബ്രേക്ക്ഡൗൺ ഡിസ്ചാർജ്' (Breakdown Discharge) സംഭവിക്കുന്നു.
ഈ പ്രതിഭാസം സംഭവിക്കാനുള്ള പ്രധാന കാരണം ചൊവ്വയുടെ അന്തരീക്ഷത്തിന്റെ ഘടനയാണ്:
1. ട്രൈബോഇലക്ട്രിക് ചാർജിംഗ് (Triboelectric Charging): പൊടി കണികകൾ പരസ്പരം ഉരസുമ്പോൾ, വലിപ്പത്തിലും ഘടനയിലുമുള്ള വ്യത്യാസം കാരണം അവ ചാർജ്ജുള്ളവയായി മാറുന്നു. ചെറിയ കണികകൾ ഒരു ചാർജ്ജും വലിയ കണികകൾ വിപരീത ചാർജ്ജും നേടാൻ സാധ്യതയുണ്ട്.
2. ലോ കുറഞ്ഞ മർദ്ദം (Low Pressure Atmosphere): ചൊവ്വയുടെ ഉപരിതല മർദ്ദം ഭൂമിയിലെതിനേക്കാൾ വളരെ കുറവാണ് (ഏകദേശം 0.6 കിലോപാസ്കൽ). ഈ കുറഞ്ഞ മർദ്ദം കാരണം, എയർ ബ്രേക്ക്ഡൗൺ (Air Breakdown) സംഭവിക്കാൻ ആവശ്യമായ വൈദ്യുത മണ്ഡലത്തിന്റെ ശക്തി (Electric Field Strength) ഭൂമിയിൽ ആവശ്യമുള്ളതിനേക്കാൾ കുറവായിരിക്കും. അതുകൊണ്ടാണ് കുറഞ്ഞ ചാർജ്ജുള്ള സ്പാർക്കുകൾ പോലും അവിടെ രൂപപ്പെടുന്നത്.
> "ചൊവ്വയുടെ നേർത്ത അന്തരീക്ഷം ഈ പ്രതിഭാസത്തിന് സാധ്യത വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു, കാരണം തീപ്പൊരികൾ സൃഷ്ടിക്കാൻ ആവശ്യമായ ചാർജിന്റെ അളവ് ഭൂമിയുടെ ഉപരിതലത്തിനടുത്തുള്ള അന്തരീക്ഷത്തിൽ ആവശ്യമുള്ളതിനേക്കാൾ വളരെ കുറവാണ്."
ഈ കണ്ടെത്തൽ ചൊവ്വയുടെ കാലാവസ്ഥയെയും അന്തരീക്ഷത്തിലെ രാസപ്രവർത്തനങ്ങളെയും കുറിച്ച് നിലവിലുള്ള ധാരണകളെ മാറ്റിമറിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്, അതിൻറെ കാരണങ്ങൾ.
* ഈ ചെറിയ വൈദ്യുത ഡിസ്ചാർജുകൾക്ക് ചൊവ്വയുടെ അന്തരീക്ഷത്തിലെ കാർബൺ ഡൈ ഓക്സൈഡ് (CO_2) പോലുള്ള വാതകങ്ങളെ വിഘടിപ്പിക്കാൻ (Dissociate) കഴിഞ്ഞേക്കും. ഇത് ഓസോൺ, പെറോക്സൈഡുകൾ തുടങ്ങിയ പുതിയ രാസവസ്തുക്കളുടെ രൂപീകരണത്തിന് കാരണമാകാം. ഇത് ചൊവ്വയുടെ ജിയോകെമിസ്ട്രിയിൽ (Geochemistry) ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിച്ചേക്കാം.
വൈദ്യുത ചാർജ്ജുകൾ പൊടിപടലങ്ങളെ കൂടുതൽ നേരം അന്തരീക്ഷത്തിൽ നിലനിർത്താനും, അവയുടെ സഞ്ചാരത്തെ സ്വാധീനിക്കാനും സാധ്യതയുണ്ട്.ഈ കണ്ടെത്തൽ ചൊവ്വയുടെ അന്തരീക്ഷത്തിലെ വൈദ്യുത പ്രതിഭാസങ്ങളെക്കുറിച്ച് കൂടുതൽ പഠനങ്ങൾ നടത്താൻ ശാസ്ത്രജ്ഞരെ പ്രേരിപ്പിക്കും.